Author Archives: admin

(1900, თბილისი   –  1942, თბილისი)
ისტორიკოსი და არქეოლოგი. 1918-1923 წლებში  სწავლობდა გერმანიაში. 1927 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტი. 1930-1931 წლებში მონაწილეობდა ნოქალაქევის არქეოლოგიის ექსპედიციაში. 1931 წლიდან  მუშაობდა საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის არქეოლოგიური განყოფილების მეცნიერ თანამშრომლად, ხოლო 1936 წლიდან   –   შოთა რუსთაველისა და მისი ეპოქის მუზეუმში სწავლულ მდივნად.  1940 წლიდან ასრულებდა ამავე მუზეუმის დირექტორის მავალეობას. 1941 წლიდან  მუშაობდა ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტში მატერიალურ კულტურის ისტორიის განყოფილების გამგედ.

ლ. მუსხელიშვილის სახელთანაა დაკავშირებული საქართველოში შუა საუკუნეების ძეგლების გეგმაზომიერი არქეოლოგიური გათხრების დაწყება და შემდგომი განვითარება. მისი ხელმძღვანელობით და მონაწილეობით გათხარეს ბოლნისის სიონის ტერიტორია (1936), დაიწყეს ნაქალაქარ დმანისის (1936-1937), გეგუთის ციხე-დარბაზის (1937), გუდარეხის ნამოსახლარის (1938-1938) გათხრა, მდინარე მაშავრის ხეობის  არქეოლოგიური ძეგლების შესწავლა (1937). მუსხელიშვილმა გამოაქვეყნა შრომები სამშვილდის, სიონის  და მცხეთის სვეტიცხოვლის უძველეს ქართულ წარწერებზე, დააზუსტა თარიღები და ისტორიული პირთა ვინაობა.
ლ. მუსხელიშვილმა თავისი შრომებით დიდი წვლილი შეიტანა ქართული ხუროთმოძღვრების ისტორიის პრობლემათა გაშუქებაში. წმინდა ისტორიული ხასიათის გამოკვლევების გარდა გამოქვეყნებული აქვს შრომები, სადაც ბევრი მანამდის უცნობი ხუროთმოძღვრული ძეგლია განხილული. სპეციალურ ლიტერატურაში გამოსცა ძველი ტექსტები, რომლებიც შეიცავენ მნიშვნელოვან ტერმინებსა და ცნობებს მშენებლობის შესახებ.

ბიბლიოგრაფია

(1887, თბილისი   –  1957,  კიევი)
არქიტექტორი, ხუროთმოძღვრების მკვლევარი, სსრკ არქიტექტურის აკადემიის აკადემიკოსი, დაამთავრა პეტროგრადის  სამოქალაქო-საინჟინრო ინსტიტუტი (1915). 1918-1948 წლებში მუშაობდა თბილისში (1935-1948 წლებში   –   საქართველოს არქიტექტურის კავშირის თავჯდომარე), 1948 წლიდან   -კიევში. თბილისის სამხატვრო აკადემიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი, პროფესორი (1922-1948). 1942 წლიდან ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის ხელოვნების ისტორიის განყოფილების გამგე.
სევეროვი დიდ დროს ანდომებდა ძველი ქართული სატაძრო ხუროთმოძღვრების შესწავლასა და ფიქსაციას. დაწერილი აქვს გამოკვლევები რამდენიმე უმნიშვნელოვანეს ქართულ ტაძარზე (სამწევრისი, ქუთაისის “ბაგრატის ტაძარი”, სამთავისი), მასვე აქვს გამოცემული პირველი  დასურათებული წიგნი ძველ ქართულ არქიტექტურაზე.

დიდი ღვაწლი მიუძღვის სევეროვს  ძეგლთა აზომვა-ფიქსაციაში (ნეკრესი, შიომღვიმე, მცხეთის ჯვარი, წრომი, კუმურდო, მარტვილი, ალავერდი, ნიკორწმინდა და მრავალი  სხვ.). გაზომილი აქვს  აგრეთვე ძველი საერო არქიტექტურის ძეგლები, ძველი თბილისის საცხოვრებელი სახლები და სხვ. სევეროვის დამსახურება ისიც არის,  რომ მან პირველმა გამოიმუშავა ძეგლთა ანალიზური გრაფიკული ასახვა, მათი ისტორიული ფენების ჩვენებით.

ძალიან ინტენსიური იყო სევეროვის მოღვაწეობა როგორც შემოქმედი არქიტექტორისა. თბილისსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში აგებული აქვს მრავალი საზოგადოებრივი და საცხოვრებელი შენობა. მისი პროექტით განხორციელდა   –   ს. ჯანაშიას სახ. საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის შენობის რეკონსტრუქცია 1929 წელს, თამარ მეფის ხიდი, კინოთეატრი «რუსთაველი” და სხვ. მიღებული აქვს სახელმწიფო ჯილდოები. ნ.სევეროვის მთელი შემოქმედება საქართველოსთან იყო დაკავშირებული, სადაც დიდად დასაფასებელი კვალი დატოვა.

ბიბლიოგრაფია

1. Новый тип крестового плана в храмах Грузии, XVI  научная сессия отделения общественных наук АН Грузии, Тб., 1944;
2. Архитектура Кватахевского Храма, XXII научная сессия отделения общественных наук АН Грузии,Тб., 1946;
3. Мцхета, М.,1946  (при соавторстве Г. Н, Чубинашвили);
4. Кумурдо и Никорцминда, М., 1947 ( при соавторстве Г. Н, Чубинашвили);
5. Памятники грузинского зодчества, М.,1947;
6. Самцевриси,  Ars Georgica, т. 2, Тб., 1948;
7. Архитектурный образ Цроми,  Ars Georgica, т. 3, Тб., 1950;
8. Опыт реконструкции Кутаисского храма Баграта,  Ars Georgica, т. 5, Тб., 1959.

(1907, თბილისი   –   1985, თბილისი)
ხელოვნებათმცოდნე, ქართული მონუმენტური მხატვრობის მკვლევარი.
1924 წელს, საშუალო სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ რამდენიმე წელი სწავლობდა სამხატვრო აკადემიის ფერწერის ფაკულტეტზე,  პარალელურად კი   –  თბილისის უნივერსიტეტში, ისტორიის ფაკულტეტზე, რომელიც დაამთავრა 1929 წელს.  ასპირანტურა დაამთავრა ლენინგრადში. მისი ხელმძღვანელი იყო ბიზანტიური  ხელოვნების ცნობილი მკვლევარი დიმიტრი აინალოვი. მუშაობდა ხელოვნების მუზეუმში   –  «მეტეხი» განყოფილების გამგედ.

გ. ჩუბინაშვილის სახელობის  ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის ერთ-ერთი დამაარსებელი. 1941 წლიდან სიცოცხლის ბოლომდე იგი ინსტიტუტში მოღვაწეობდა, სადაც მეოთხედი საუკუნის მანძილზე განაგებდა, ჯერ სახვითი ხელოვნების,   შემდგომ კი შუა საუკუნეების სახვითი ხელოვნების განყოფილებას. თ. ვირსალაძე მჭიდროდ იყო დაკავშირებული კულტურის ძეგლთა დაცვის საქმესთან, როგორც  ფერწერის ძეგლთა რესტავრაციის მეცნიერი კონსულტანტი.

მის შრომებს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა შუა საუკუნეების ქართული კედლის მხატვრობის სახელოვნებათმცოდნეო გაშუქებისა და მისი ისტორიული საფეხურების ფერწერული სკოლების, ცალკეული ძეგლების თავისებურებებისა და ღირებულების  დადგენისათვის. თანადროულად  არაერთი ნაშრომი უძღვნა XIX ს-ისა და XX ს-ის ქართულ სახვით ხელოვნებასაც.
თ. ვირსალაძემ მაღალი ავტორიტეტი დაიმსახურა არა მარტო ქართული ხელოვნების, არამედ ბიზანტიური და მთლიანად აღმოსავლურ-ქრისტიანული ხელოვნების მკვლევართა შორის.

ბიბლიოგრაფია

1. Фресковая роспись художника Микаеля Маглакели в Мацхвариши, Ars Georgica,  4 , თბ.,   1955;
2. Кето   Магалашвили, Тб.,  1958;
3. Фрагменты древней фресковой росписи Гелатского храма,  Ars Georgica, 5, თბ., 1959;
4. Цимакуридзе, М. 1959;
5. Фресковая роспись в церкви Архангелов   села Земо Крихи, Ars Georgica, 6 -А, თბ.,  1963;
6. Роспись Иерусалимского Крестного монастыря и портрет Шота Руставели, Тб., 1973;
7. Основные этапы развития грузинской средневековой монументальной живописи, ქართული ხელოვნებისადმი მიძღვნილი II საერთაშორისო სიმპოზიუმი, თბ., 1977;
8. ატენის სიონის  მოხატულობა, თბ., 1984;
9. ატენის სიონის მხატვრობის დათარიღებისა და ქტიტორთა პორტრეტების იდენტიფიკაციის საკითხისათვის,  Ars Georgica,  10 -А, თბ., 1991;
10. Избранные труды. Грузинская средневековая монументальная живопись, Тб., 2007 (კრებული გამოსაცემად მოამზადეს ი. ლორთქიფანიძემ, მ. ბულიამ, ნ. ღაღანიძემ );
11. ქართული მხატვრობის ისტორიიდან, თბ.,2007.

(1901, თბილისი   –   1967, თბილისი)
ხელოვნების ისტორიკოსი, ქართული ხელოვნების გამოჩენილი მკვლევარი. ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი (1966). იგი თბილისში დაიბადა, აქვე გაატარა თავისი ცხოვრება, თავისი საქმით მთლიანად საქართველოსთან, ქართულ ხელოვნებასთან იყო დაკავშირებული. დაამთავრა თბილისის სამხატვრო აკადემია (1929). მუშაობდა საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში, 1941-იდან იყო ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერი თანამშრომელი. ფუძემდებლური ნაშრომები შექმნა შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების და ხუროთმოძღვრული დეკორის, ძველი ქართული ქანდაკების, ხელნაწერი წიგნის მხატვრული მორთულობის შესახებ. იკვლევდა ქართული პალეოგრაფიის საკითხებს და ქართულ ხელოვნებას. გამოქვეყნებული აქვს აგრეთვე პოპულარული ნაშრომები   –   გზამკვლევები ძველი ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების შესახებ. შმერლინგის შრომებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ქართული ხელოვნებისადმი მიძღვნილ სამეცნიერო ლიტერატურაში.

რ. შმერლინგის ნაშრომებისთვის დამახასიათებელია ყოველი ნაწარმოებისა და ძეგლის განსაკუთრებული სიბეჯითით გამოკვლევა, ყოველმხრივი შესწავლა, მახვილი მხატვრული ანალიზი. მას უტყუარი ლიტერატურული ნიჭიც ჰქონდა, რაც აგრეთვე გამოარჩევს მის თხზულებებს.

რენე შმერლინგი თავისი საქმის ფანატიკოსი იყო. თითქმის მთელი საქართველო ჰქონდა შემოვლილი, რამდენიმეჯერ იყო სვანეთში, დაღესტანში. დაუღალავი მოსიარულე იყო, უამრავი ძეგლი ჰქონდა ნანახი, თავის უბის წიგნაკებში ყოველი მათგანის დაწვრილებითი აღწერა და მშვენიერი ჩანახატები შეჰქონდა. მასთან ურთიერთობა საინტერესო იყო კოლეგებისთვის და დიდად სასარგებლო ახალგაზრდა სპეციალისტებისთვის. მან 26 წელი იმუშავა ინსტიტუტში, ღრმა კვალი დატოვა მის საქმიანობაშიც და ქართული ხელოვნების მეცნიერებაშიც.

ბიბლიოგრაფია

• Образцы декоративного убранства грузинских рукописей, Тб., 1940;
• Самтавро – памятник XI  века,  Ars Georgica, 1, თბ., 1942;
• Золотой сосуд из Чхороцку,  Ars Georgica, 1, თბ., 1942;
• Храмы в древних селениях Триалети – Олтиси и Тетри-Цкаро,  Ars Georgica, 2, თბ., 1948;
• Постройка моларет-ухуцеса  царя Георгия Блистательного в сел. Даба, Ars Georgica, 2, თბ., 1948;
• ქართული ხუროთმოძღვრული ორნამენტი, თბ., 1954;
• Древний Цвимоетский храм близ с. Хциси,  Ars Georgica, 4, თბ., 1955;
• Творчество художника Иосифа Габашвили,  Ars Georgica, 5, თბ., 1959;
• Окрестности Тбилиси, Тб., 1960 (ვ. დოლიძესთან და თ. ბარნაველთან ერთად);
•  Малые формы в архитектуре средневековой Грузии,Тб.,1962;
• Церковь св. Нины в Тхоти, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის   მოამბე, 6, 1963 (თ.   ბარნაველთან ერთად);
• Церковь в сел. Дарквети,  Ars Georgica, 6 -A, თბ., 1963;
• Годы творчества художника С. Валишевского в Грузии, Ars Georgica, 6-В, თბ., 1964;
• Художественное оформление грузинской рукописной книги IX – XI вв,т. 1, Тб.,  1967; т.2, Тб., 1979;
• Купольный храм в Икви,  Ars Georgica, 7 – A, თბ., 1971.

(1914, ქუთაისი  –  2000, თბილისი)
1936 წელს დაამთავრა ამიერკავკასიის ინდუსტრიული ინსტიტუტი არქიტექტურის სპეციალობით. 1936-1998 წწ-ში ასწავლიდა თბილისის სხვადასხვა უმაღლეს  სასწავლებლებში. 1941 წლიდან გ. ჩუბინაშვილის სახ. ქართული ხელოვნების ისტორიის  ინსტიტუტის თანამშრომელი, 1973-1988 წწ-ში და 1996-2000 წწ-ში მისი დირექტორი, 1988-1996 წწ-ში   –   საპატიო დირექტორი. ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი, პროფესორი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე, საქართველოს სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი.

ვ. ბერიძის კვლევითი მუშაობის უმთავრესი მიმართულება ქართული არქიტექტურის ისტორია იყო. ფუძემდებელი მნიშვნელობისაა წიგნები XII-XIV სს-ის სამცხის ტაძრებზე, XVI-XVII სს-ის საეკლესიო არქიტექტურაზე, 1801-1817 წწ-ის თბილისის აღმშენებლობაზე, 1920-1930-იანი წწ-ის ქართულ არქიტექტურაზე, რომელთაც განსაზღვრეს ამ პერიოდების მეცნიერული შესწავლის გეზი.

იგი ავტორია მონოგრაფიებისა ცალკეული ძეგლების (სავანის წმ. გიორგი, კაცხის ტაძარი, «მაღალაანთ ეკლესია» და ა.შ.), რეგიონალური სკოლების (ტაო-კლარჯეთი), ცალკეულ ხელოვანთა (სვ. კლდიაშვილი) შესახებ; საყოველთაოდაა ცნობილი ქართული ხუროთმოძღვრების განმაზოგადებული ნაშრომები ქართულ, რუსულ და გერმანულ (ე. ნოიბაუერთან ერთად) ენებზე, ენციკლოპედიური ნაშრომი «ძველი ქართველი ოსტატები» და სხვა.
ვ. ბერიძეს ეკუთვნის მონოგრაფია XV-XIX სს-ის ქართულ გარდამოხსნებზე, ნაშრომები თვალსაჩინო ქართველი მხატვრების (დ. კაკაბაძე, ლ. გუდიაშვილი, ნ. ფიროსმანაშვილი) შესახებ; ნ. ეზერსკაიასთან ერთად ავტორია წიგნისა XIX-XX სს-ის ქართულ სახვით ხელოვნებაზე. დასტამბული აქვს მთელი რიგი ნარკვევები ქართული ხელოვნების შესწავლის ისტორიის შესახებ.

ბიბლიოგრაფია

1. სავანე,  Ars Georgica, 1, თბ., 1942;
2. ეხვევის დედა-ღვთისა,  Ars Georgica, 2, თბ., 1942;
3. თბილისის “ლურჯი მონასტერი”,  Ars Georgica,  3, თბ., 1948;
4. მცხეთის კათედრალის “სვეტიცხოველი” და ქართლის მოქცევის  სიუჟეტები მის ფრესკებში,  საქართველოს მუზეუმის მოამბე, ტ. XV-B, თბ., 1948;
5. Против искажения истории грузинского искусства, Тб., 1949;
6. კაცხის ტაძარი,  Ars Georgica, 3, თბ., 1950;
7. ქართული საბჭოთა არქიტექტურის ისტორია,  Ars Georgica, 4, თბ., 1955;
8. სამცხის ხუროთმოძღვრება, თბ., 1955;
9. მაღალაანთ ეკლესია, Ars Georgica, 5, თბ., 1959;
10. თბილისის ხუროთმოძღვრება, ტ. 1, თბ., 1960;
11. თბილისის ხუროთმოძღვრება,  ტ. 2, თბ., 1963;
12. გიორგი ჩუბინაშვილი, თბ., 1963;
13. ძველი ქართველი ოსტატები, თბ., 1967;
14. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება, თბ., 1974;
15. Искусство Советской Грузии, М., 1975 (ნ. ეზერსკაიასთან ერთად);
16. Некоторые аспекты грузинской купольной архитектуры со второй половины   X в. до конца   XIII века, Тб., 1976;
17. Die Baukunst des Mittelalt ers in Georgien, Berlini, 1980 (Edith  Nenbauer-თან ერთად);
18. Место памятников Тао-Кларджети в истории грузинской архитектуры, Тб., 1981;
19. ქართული ნაქარგობის ისტორიიდან, თბ., 1983;
20. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება, ტ. 1, თბ., 1983;
21. Давид Какабадзе, М., 1989;
22. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრება, თბ., 1994.
23. ნიკო ფიროსმანაშვილი,  (წიგნი გამოსაცემად მოამზადა გ.მარსაგიშვილმა), თბ., 2007 (ქართულ, რუსულ, ინგლისურ ენაზე).